Rolniczy handel detaliczny (RHD), to jedna z form handlu detalicznego, w ramach której możliwa jest produkcja i zbywanie żywności przez rolników bezpośrednio konsumentom końcowym, a także zakładom prowadzącym handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsumenta finalnego, zlokalizowanym na ograniczonym obszarze. Obszar ten obejmuje województwo, w którym ma miejsce prowadzenie produkcji żywności w ramach rolniczego handlu detalicznego oraz powiaty lub miasta stanowiące siedzibę wojewody lub sejmiku województwa, sąsiadujące z tym województwem.
„Rolniczy handel detaliczny” – handel detaliczny w rozumieniu art. 3 ust. 7 rozporządzenia nr 178/2002, polegający na produkcji żywności pochodzącej w całości lub części z własnej uprawy, hodowli lub chowu podmiotu działającego na rynku spożywczym i zbywaniu takiej żywności:
– konsumentowi finalnemu, o którym mowa w art. 3 ust. 18 rozporządzenia nr 178/2002,
– do zakładów prowadzących handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsumenta finalnego
Produkcja i zbywanie żywności w ramach rolniczego handlu detalicznego mogą być dokonywane w ilościach dostosowanych do potrzeb konsumentów:
nie mogą stanowić zagrożenia dla bezpieczeństwa żywności i wpływać niekorzystnie na ochronę zdrowia publicznego;
podlegają nadzorowi organów odpowiednio Państwowej Inspekcji Sanitarnej albo Inspekcji Weterynaryjnej.
mogą być dokonywane w ilościach dostosowanych do potrzeb konsumentów;
nie mogą stanowić zagrożenia dla bezpieczeństwa żywności i wpływać niekorzystnie na ochronę zdrowia publicznego;
podlegają nadzorowi organów odpowiednio Państwowej Inspekcji Sanitarnej albo Inspekcji Weterynaryjnej.
Sprzedaż żywności z gospodarstwa agroturystycznego w ramach RHD
Działalność w ramach rolniczego handlu detalicznego, można rozpocząć po uprzedniej rejestracji (bez obowiązku zatwierdzenia) u powiatowego lekarza weterynarii (produkty pochodzenia zwierzęcego lub żywność zawierająca jednocześnie środki spożywcze pochodzenia niezwierzęcego i produkty pochodzenia zwierzęcego, tj. żywność złożona) lub państwowego powiatowego inspektora sanitarnego (żywność pochodzenia niezwierzęcego). Należy pamiętać, że pisemny wniosek o wpis do rejestru zakładów do powiatowego lekarza weterynarii, podmiot powinien złożyć w terminie co najmniej 30 dni przed dniem rozpoczęcia planowanej działalności. Działalność rejestrowaną można prowadzić dopiero po uzyskaniu decyzji administracyjnej o wpisie do rejestru zakładów, wydanej przez właściwego powiatowego lekarza weterynarii, w której nadaje on zakładowi weterynaryjny numer identyfikacyjny. Nie ma obowiązku sporządzania projektu technologicznego przez podmioty zamierzające prowadzić działalność w zakresie rolniczego handlu detalicznego produktami pochodzenia zwierzęcego lub żywnością złożoną.
Wymagania przy prowadzeniu działalności w ramach rolniczego handlu detalicznego:
Żywność musi pochodzić w całości lub części z własnej uprawy, hodowli lub chowu.
Sprzedaż żywności, o której mowa powyżej, odbywa się z zachowaniem limitów wskazanych w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie maksymalnej ilości żywności zbywanej w ramach rolniczego handlu detalicznego oraz zakresu i sposobu jej dokumentowania.
Surowiec mięsny wykorzystywany do produkcji żywności, musi pochodzić od zwierząt gospodarskich poddanych ubojowi – w rzeźni zatwierdzonej przez powiatowego lekarza weterynarii (w tym z „rzeźni rolniczych”). Do produkcji żywności nie można wykorzystywać mięsa pozyskanego w ramach tzw. „uboju na użytek własny”.
Podmioty prowadzące zarówno sprzedaż bezpośrednią, jak i rolniczy handel detaliczny, mogą wykorzystywać do produkcji w ramach RHD własne produkty pochodzenia zwierzęcego wyprodukowane w ramach sprzedaży bezpośredniej.
Podmiot prowadzący działalność RHD jest zobowiązany do prowadzenia dokumentacji ilości zbywanej żywności rocznie, odrębnie za każdy rok kalendarzowy, zawierającej następujące informacje:
– numer kolejnego wpisu,
– datę zbycia żywności,
– ilość i rodzaj zbytej żywności.
Zbywanie żywności nie może być dokonywane z udziałem pośrednika, z wyjątkiem zbywania takiej żywności podczas wystaw, festynów, targów lub kiermaszów, organizowanych w celu
promocji żywności, jeżeli pośrednik zbywa konsumentom finalnym żywność:
– wyprodukowaną przez tego pośrednika w ramach rolniczego handlu detalicznego,
– wyprodukowaną przez inny podmiot prowadzący rolniczy handel detaliczny na obszarze powiatu, w którym pośrednik ten prowadzi produkcję żywności w ramach rolniczego handlu detalicznego lub na obszarze powiatu sąsiadującego z tym powiatem.
Pośrednik prowadzący rolniczy handel detaliczny, zbywający żywność wyprodukowaną przez inny podmiot prowadzący taki handel podczas wystawy, festynu, targu lub kiermaszu, prowadzi dokumentację umożliwiającą określenie ilości tak zbywanej żywności odrębnie dla każdego podmiotu; Dokumentacja zawiera:
– numer kolejnego wpisu,
– datę zbycia żywności,
– ilość i rodzaj zbytej żywności,
– miejsce zbycia żywności,
– imię, nazwisko oraz adres albo nazwę, siedzibę oraz adres pośrednika, który zbywał żywność podczas wystawy, festynu, targu lub kiermaszu.
Dokumentację musi przekazać podmiotowi, którego żywność zbywał, niezwłocznie po zakończeniu wystawy, festynu, targu lub kiermaszu. Dokumentacja, o której mowa w punkcie 5 i 6 prowadzona jest na bieżąco, uzupełniana niezwłocznie po każdorazowym zbyciu żywności konsumentowi finalnemu. Przechowywana jest przez dwa lata, licząc od końca roku kalendarzowego, za który została sporządzona.
Podmiot prowadzący działalność RHD (dotyczy również pośredników), jest zobowiązany, w miejscu zbywania żywności konsumentowi finalnemu, do umieszczenia czytelnej i widocznej dla konsumenta informacji zawierającej:
– napis „rolniczy handel detaliczny”,
– dane obejmujące: imię i nazwisko albo nazwę i siedzibę podmiotu prowadzącego rolniczy
– handel detaliczny,
– adres miejsca prowadzenia produkcji tej żywności,
– weterynaryjny numer identyfikacyjny podmiotu prowadzącego rolniczy handel detaliczny.
Powyższy wymóg nie dotyczy miejsc zbywania żywności zlokalizowanych w zakładach prowadzących handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsumenta finalnego np.: sklepy, restauracje.
Podmiot prowadzący działalność RHD, jest zobowiązany zapewnić spełnienie wymagań weterynaryjnych zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady nr 852/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny środków spożywczych oraz w przepisach wydanych w trybie tego rozporządzenia dotyczących: pomieszczeń, sprzętu, instalacji i narzędzi, wody i lodu, higieny osobistej, warunków higienicznych i temperaturowych podczas produkcji, magazynowania i transportu, odpadów żywnościowych, opakowań, transportu, szkoleń. Przepisy te przewidują między innymi, że w przypadku, gdy produkcja prowadzona jest przy wykorzystaniu pomieszczeń używanych głównie jako prywatne domy mieszkalne (np. przy wykorzystaniu sprzętu i urządzeń gospodarstwa domowego w kuchni domowej), zamiast wymogów określonych w załączniku II w rozdziale I oraz II ww. rozporządzenia nr 852/2004, obowiązują wymogi określone w jego załączniku II w rozdziale III (uproszczone wymagania higieniczne).
Podmioty prowadzące handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsumenta finalnego, są zobowiązane przestrzegać wymogów, istotnych z punktu widzenia bezpieczeństwa konsumentów, 5/7 dotyczących identyfikowalności żywności, o których mowa w rozporządzeniu nr 178/2002 oraz 852/2004. Oznacza to, że podmioty te powinny utworzyć system umożliwiający im zidentyfikowanie zakładów, którym dostarczyli wyprodukowaną żywność oraz identyfikację dostarczonych do tych zakładów środków spożywczych, np. prowadzić odpowiednią dokumentację w zeszycie. Im wyższe jest ryzyko związane z wprowadzaniem do obrotu danego rodzaju żywności tym wymagania weterynaryjne są bardziej restrykcyjne.
Za bezpieczeństwo produkowanej żywności w ramach RHD odpowiada producent
Żywność sprzedawana w ramach rolniczego handlu detalicznego musi spełniać wymagania w zakresie oznakowania, stosownie do przepisów w sprawie szczegółowego zakresu i sposobu znakowania niektórych grup i rodzajów artykułów rolnospożywczych kodem identyfikacyjnym partii produkcyjnej.
Podmiot prowadzący rolniczy handel detaliczny powinien przeprowadzać we własnym zakresie czynności sprawdzające, dotyczące:
– spełniania wymagań określonych dla wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, jeżeli pobiera wodę z własnego ujęcia w procesie produkcyjnym – co najmniej raz w roku,
– posiadania przez osoby, mające kontakt z produktami pochodzenia zwierzęcego przy wykonywaniu czynności związanych z produkcją i sprzedażą, orzeczenia lekarskiego o zdolności do wykonywania prac, przy których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby.
Gospodarstwo agroturystyczne wytwarzające produkty na sprzedaż poza serwowanymi posiłkami (dotyczy to także sprzedaży produktów gościom) w ramach RHD, podlega kontroli nie tylko inspekcji sanitarnej, kontrolującej warunki sporządzania posiłków, lecz także weterynaryjnej.
Rutynową kontrolę jakości produktów sprzedawanych z gospodarstwa, prowadzić mogą również pracownicy Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (IJHARS – od 2020 roku przejęła ona także większość obowiązków Inspekcji Handlowej), którzy sprawdzają m.in. czy produkt jest właściwie oznakowany i czy konsumenci nie są wprowadzani w błąd nieprawdziwymi informacjami o jego jakości. Dostosowanie wyśrubowanych wymogów, zawartych w Zasadach: Dobrej Praktyki Higienicznej (GHP) i Dobrej Praktyki Produkcyjnej (GMP) oraz „elastyczne” podejście do systemu HACCP, wynikające ze specyfiki przygotowywania domowych posiłków i przetworów (m.in. w agroturystyce i Rolniczym Handlu Detalicznym), zapisane jest w Załączniku II rozporządzenia (WE) nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 (z późn. zmianami).
